عصارخانه شاهی اصفهان (قدمت، معماری و اطلاعات )- آسان گردش

عصارخانه شاهی اصفهان با کارکرد تولید انواع روغن در عصر صفوی یکی از عناصر مهم محور تاريخي، گردشگري و فرهنگي است.

موقعیت: میدان نقش جهان، بازار قناد‌ها، ابتدای بازار مخلص، بازار عصاری (پاساژ امین)، موزه عصارخانه شاهی

قدمت: ۱۰۲۱ ه.ق به دستور شاه عباس اول

مساحت: ۳۶۰ متر مربع در ۷۰۰ متر مربع

عناصر تشکیل دهنده: پيشخوان، بارانداز، شترخوان، تير خانه، گرمخانه.

معني كلمه عصارخانه: عصارخانه محلي كه در آن عصاري كنند و شيره انگور يا روغن نباتي گيرند.

معماری:

برای خنك نگه داشتن فضا به جهت نگهداري روغن، بنا دو گنبدي به شكل طاق و چشمه و با مقطع كجاوه است.
طبقه‌ي بالايي عصارخانه معروف به «گرمخانه» است كه از اين محل به منظور بودادن دانه هاي روغني استفاده مي كردند.
طبقه زيرين عصارخانه معروف به «تيرخانه» (به خاطر وجود تير هاي چوبي) است.
این طبقه به دستگاه روغن گيري و انبار خمره اختصاص يافته و مشتمل است بر سنگهاي آسیابی مختلف.
براي به گردش در آوردن سنگهای آسیابی، شتر را با پشته اي از گوني، كرباس و زنجير مهار مي‌كردند.
در عصارخانه شاهی اصفهان دانه‌هاي روغني شامل كيكج، كافشه، خشخاش، بيدانجير، برزك، كنجد و … ابتدا وارد قسمت پيشخوان می شوند.
سپس بنا به نوع مصرف، طبقه بندي شده و سپس وارد مرحله‌ي اوليه ي روغن كشي مي‌شود.

نحوه کارکرد:

در اولين مرحله دانه ها را بر اساس خوراكي، سوخت و دارويي بودنشان طبقه بندي مي كنند.
اين دسته بندي به نوع سنگ هاي موجود در اين بنا نيز مربوط مي‌شود.
سپس دانه ها را به گرمخانه انتقال مي‌دهند تا بو داده شوند و زير سنگ آسياب سست تر عمل كنند.
سپس دانه ها وارد قسمت آسياب شده و توسط سنگي كه شتر به حركت در مي آورد خرد مي شوند.
پس از اين مرحله از سيني هايي حصيري به نام «كوپه» يا «كوپي» استفاده مي كنند.
نخست كوپي هاي مملو از خمير دانه هاي روغني را يكايك در «تيلوه» (استوانه اي بلند با جداره اي فلزي) بر روي هم چيدمان مي‌كنند.
سپس با استفاده از تير كوچكي به نام «كارماله» كمي فشار بر كوپي ها وارد مي كنند تا اصطلاحا «زير كار براي تير بزرگ» مهيا شود.
در مرحله بعد چند قطعه چوب قطور گرد كه «شاگرده» نام دارد را در قسمت پايين «تير بزرگ» می گذارند.
ودر آخر تير بزرگ را براي فشردن دانه هاي خمير شده بتدريج سرازير مي كنند.
در پايين تير بزرگ يعني «پاچال» خمره‌ي بزرگي در زمين نصب كرده‌اند كه روغن بدست آمده وارد آن مي‌شود.
براي آنكه فشار ناشي از تير هاي روغن گيري تحمل شود، ديوار بزرگي به وسيله سنگهاي بسيار محكم و كلاف بندي شده ساخته شده كه «كونه تير» يا «اسپر عصاري» نام دارد و ته تير بزرگ در داخل آن مهار شده است.
يك ساعت پس از روغن كشي اوليه، سنگ بزرگي، كه به وسيله ي طناب و دوله و قرقره بالا و پايين مي‌رود، بر روي تير بزرگ قرار مي دهند.
بدین صورت فشار بيشتري وارد شود و روغن دانه ها كاملا گرفته شود.
24 ساعت بعد تير را به حالت نخست بر مي‌گردانند و تفاله‌ي دانه ها و يا به قول اهل فن «بزرها» را بيرون مي آورند.
اين تفاله ها مصارف گوناگون داشته است: به جهت استفاده شتر و بعنوان كود گياهي مزارع اطراف اصفهان
بعد از اين مرحله روغن با درجه كيفي مختلف وارد انبار خمره مي شود.

سایر اطلاعات:

ساعت بازدید: همه روزه از 9:30 الی 4:50
تلفن تماس: 03132241087

عصارخانه شاهي اصفهان به عنوان یکی از فضاهایي خدماتي در عصر صفوی، نقش بسزايي در فراهم كردن سوخت لازم براي مصارف مختلف داشته است. امروزه این بنا تبديل به موزه کوچکي شده که پذيراي علاقه مندان به فرهنگ کهن ايران زمين مي‌باشد.

برای آشنایی بیشتر با این مکان زیبا و دیدنی با آسان گردش همراه شوید.

وبلاگ