عصارخانه جماله اصفهان، نزدیک به حمام شیخ بهایی همان جایی است که با گذار از کوچه پس کوچه های خیابان ابن سینا می توان دل را به محله ای که تاریخ و گذشته ما را یدک می کشد سپرد، محله ای که هر سوی آن آثار با شکوه دوران صفوی مانند عصارخانه جماله اصفهان خود نمایی می کند که در گذشته در این مکان برای مقاصد مختلف از جمله مصارف خوراکی، تولید صابون، مصارف پزشکی و چراغ های پیه سوز روغن تولید می شده است.

معرفی:

عصارخانه به آسیاب های مخصوصی اطلاق می شد که از آنها برای خرد کردن سنگ و زردچوبه و فلفل و … استفاده می شد یا مواد نباتی و روغنی، را به داخل آن می ریختند تا روغن یا آب آنها گرفته شود. در اصفهان قدیم حدود هفده عصارخانه وجود داشته که از آن میان تنها چهار عصارخانه باقی مانده است.

• كهن‌ترین عصارخانه كوچه جهودهاست كه در مجاورت كوي قنديل سازها قرار دارد.
• عصارخانه ديگر نزديك گرمابه شيخ بهايي(كوچه جماله) واقع است كه با همان شيوه قديمي اداره مي‌شود.
• سومين عصارخانه، شاهي نام دارد و در بازار مخلص، هم زمان با مدرسه ملاعبدالله و ديگر آثار تاريخي شاه عباس كبير ساخته شده است.
• چهارمين عصارخانه پانسنگ پاسنگ نام دارد و در محله پاسنگ واقع است.

عصارخانه شیخ بهایی در کوی جماله و عصارخانه شاهی در میدان امام خمینی، دو عصارخانه مرمت شده اصفهان است که مردم می توانند از آنها بازدید کنند .

تاریخچه:

• عصارخانه جماله در 400 سال قبل و بدست شیخ بهایی در دوره شاه عباس اول ساخته شده است .
• این عصارخانه به شماره ۹۰۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
• مساحت زمین عصارخانه جماله 1800 متر مربع بود، اما در طول زمان برخی قسمت های آن مانند شترخوان ، بارانداز و ورودی عصارخانه (پیشخوان) از بین رفت.
• ساختمان عصارخانه جماله دو طبقه است.
• سقف عصارخانه به گونه ای ساخته شده که دمای سالن همواره خنک بوده و روغن در دمای پایینی نگهداری شود.

نحوه کار در گذشته:

• ابتدا دانه مورد نظر را با آب مخلوط می کردند.
• سپس دانه های روغن را روی سنگ دایره ای بزرگ آسیاب که به آن «بغل کِش»  می‌گفتند، می ریختند.
• آنگاه سنگ دیگری که به شکل دایره قطوری بود و “بارمالی” نامیده می شد، روی دانه ها کشیده می‌شد.
• وقتی تمام سینی ها پر از خمیر مایه می شد، آنها را در گودالی به نام «پاچال»  می‌گذاشتند.
• تیر چوبی بسیار بزرگی با طول سی متر دراین مکان قرار داشت که «شاه تیر» نامیده می شد که با کمک یک اهرم قرقره بزرگی را می‌چرخاندند تا یکطرف شاه تیر به بالا و طرف دیگر آن که سمت سینی ها بود، به پایین رفته و روی سینی ها فشار وارد کرده و روغنی که به صورت خمیر روی این سینی‌ها قرار داشت، سرریز می کرد و در پاچال ریخته می‌شد.
• در آخر این روغن را با ظرفی جمع می‌کردند و داخل خمره‌ها می ریختند.

بخش های مختلف:

• پیش خوان
• بارانداز
• شتر خوان: مکانی که بارهای سنگین را با شتر از این مکان وارد عصارخانه می‌کردند.
• تیرخانه: طبقه زیرین عصارخانه، به علت وجود تیرهای چوبی دستگاه روغن گیری به تیرخانه معروف بود.
• گرمخانه: از این مکان که طبقه بالایی عصارخانه است برای بو دادن دانه های روغنی استفاده می کردند.

متاسفانه قسمت های پیشخوان، بار انداز و شتر خوان عصارخانه جماله در عصر کنونی از بین رفته و به بازار طلا مبدل گشته است.

آدرس: اصفهان، ابتدای بازار بزرگ، کوچه شیخ بهایی (کوچه جماله)

برای اطلاعات بیشتر از این مجموعه تاریخی با آسان گردش همراه شوید.