قلعه فلک الافلاک بر فراز تپه ای مشرف به شهر خرم آباد قرار گرفته که از مهم ترین آثار تاریخی و گردشگری استان لرستان محسوب می شود.

معرفی:

• قلعه تاریخی فلک الافلاک در نزدیکی رودخانه ای، در مرکز شهر خرم آباد واقع شده است.
• قدمت این قلعه به دوره ساسانیان باز می گردد و به نام قلعه دوازده برجی نیز شناخته می شود.
• واژه فلک الافلاک به معنای سپهر سپهران می باشد که این نام از دوره قاجار برای قلعه برگزیده شد.
• کاربری قلعه به عنوان مقری برای حکومت های مختلف از قرن 4 هجری قمری تا زمان صفویه بوده است.
• در دوران صفویه تا قاجار نیز به عنوان پادگان نظامی کاربری داشت و در دوران پهلوی زندانی سیاسی بود.
• این بنا در سال 1348 به ثبت در فهرست آثار ملی ایران رسید.
• در سال 1354 نیز کاربری قلعه به موزه مردم شناسی تغییر پیدا کرد.
• در سال های اخیر بخش هایی نظیر موزه باستان شناسی، موزه مردم شناسی، آزمایشگاه مرمت اشیا، مرکز تولیدات فرهنگی و چایخانه سنتی در این مجموعه راه اندازی شدند.
• از مهم ترین ویژگی ها ی بنا می توان به قرار گرفتن قلعه روی صخره های سنگی مشرف به شهر و نیز جاری بودن چشمه گلستان از دامنه شمالی تپه اشاره کرد.

تاریخچه:

• در زمان ساسانیان شهری به نام شاپورخواست در محل فعلی خرم آباد وجود داشت.
• گمان می شود که قلعه فلک الافلاک همان دژ شاپورخواست باشد که کاربردی نظامی داشته است.
• پس از قرار گرفتن شهر جدید خرم آباد بر روی ویرانه های شاپورخواست در قرن هفتم و سپس در زمان قاجار، نام فلک اللافلاک را برای قلعه برگزیدند.
• این قلعه در زمان قاجار به دستور محمدعلی میرزا -حاکم وقت لرستان و کرمانشاهان- مورد مرمت قرار گرفت.
• هم چنین سربازخانه و دیوان خانه ای در پایین قلعه احداث و قلعه به مقر نظامی دولتمردان قاجار تبدیل شد.
• در دوران پهلوی اول نیز قلعه به پادگان نظامی و محلی برای نگهداری مهمات و مواد منفجره تبدیل گردید.
• پس از انتقال مهمات در سال 1330، فضاهای داخلی قلعه را برای تبدیل آن به محلی برای نگهداری زندانیان سیاسی تغییر دادند.
• بر اثر زلزله ای در سال 1338 برج شمال غربی قلعه تخریب شد.
• در سال 1348 کاربری قلعه به بایگانی راکد ارتش تغییر پیدا کرد و در همین سال به ثبت در فهرست آثار ملی رسید.
• نمایشگاه مردم شناسی نیز در سال 1354 در محل قلعه گشایش یافت.

معماری:

• مساحت قلعه فلک الافلاک 5300 مترمربع و شامل 8 برج، 2 صحن و 300 جان پناه می باشد.
• اما بر اساس مدارک تصویری موجود، تا حدود یکصد سال پیش بارویی دوازده برجی در اطراف بنای فعلی قلعه وجود داشته است که آثار آن در محوطه شمال غربی قلعه قابل مشاهده است.
• در طی دوران های مختلف الحاقات زیادی به معماری قلعه افزوده شده اند که اکثر آن ها به دوره صفویه تا قاجار مربوط می شوند.
• ارتفاع بلندترین دیوار قلعه تا سطح تپه 23 متر و پلان بنای قلعه به صورت هشت ضلعی نامنظم می باشد.
• در ساخت قلعه مصالحی نظیر خشت، سنگ آجر و ملات گچ و آهک به کار رفته اند.
• ورودی بنا در بدنه برج جنوب غربی قرار گرفته که پس از گذر از راهرو، به حیاط اول می پیوندد.
• این ورودی حدود 10 متر عرض و 3 متر ارتفاع دارد.
• حیاط اول با ابعاد حدودی 5*31 متر و چهار برج در جهت های شمال، شمال غربی، جنوب و جنوب غربی طراحی شده است.
• حمام قلعه در نزدیکی چاه و در ضلع شمالی حیاط اول قرار گرفته و تا اواخر دوره قاجار مورد استفاده بوده است.
• چاه آب قلعه با 40متر عمق، در شمال شرقی حیاط اول و پشت یک طاق نمای بلند قرار گرفته است.
• حیاط دوم بنا با ابعاد 21*29 متر، دارای 4 برج و تالارهای بزرگی در چهار جهت آن می باشد.
• این تالارها هم اکنون با کاربری موزه مورد استفاده هستند.
• بازسازی بنا با هدف حفاظت و مرمت این اثر باستانی در سال 1389 توسط سازمان میراث فرهنگی به انجام رسید.
• زلزله 1/5 ریشتری اردیبهشت ماه 1399 باعث وارد شدن خساراتی به چند کنگره بنا و ریزش برخی از آنان شد.

موزه فلک الافلاک:

در این مجموعه دو موزه باستان شناسی و مردم شناسی برای بازدید عموم قرار گرفته اند.

موزه باستان شناسی:

• این موزه در سال 1374 فعالیت خود را با نمایش آثار مکشوفه از محوطه های تاریخی قلعه آغاز نمود.
• اما در سال 1385 به علت نبود امکانات مطلوب حفاظتی و فنی به طور کامل تعطیل شد.
• پس از دو سال تعطیلی و در سال 1387 مجددا موزه بازگشایی شد.
• در این موزه 12 ویترین وجود دارد که به طور متوسط 50 اثر تاریخی را به نمایش می گذارند.
• بیش از 12 هزار شی تاریخی در این موزه نگهداری می شوند.
• مهم ترین آن ها، اشیاء مکشوفه از غار کلماکره مربوط به دوره هخامنشی و پیش از آن می باشد.

موزه مردم شناسی:

• این موزه در سال 1381 شروع به کار کرد و دارای 12 سالن می باشد.
• موزه مردم شناسی محلی برای آشنایی با آداب و رسوم و فرهنگ مردمان لر است.
• بخش های مختلف این موزه شامل سالن های عروسی، مشاغل و ظروف، سوگواری، نمایش، موسیقی، عشایر، بافته های بومی، شکار، نان و گالری عکس می باشد.

سایر اطلاعات:

• آدرس: خرم آباد- خیابان امام خمینی- خیابان دوازده برجی
• شماره تماس قلعه: 33321895-066
• شماره تماس موزه: 33304090-066
• ساعت کاری: همه روزه از ساعت 8:30 صبح الی 19 عصر (موزه دوشنبه ها تعطیل است)
• امکانات رفاهی: پارکینگ- راهنمای گردشگری- اطلاعات- فروشگاه- سرویس بهداشتی
• جاذبه های گردشگری نزدیک: سنگ نبشته- مناره آجری- آسیاب گبری- پل شاپوری- گرداب سنگی

آیا تا کنون از قلعه فلک الافلاک خرم آباد بازدید کرده اید؟ تجربه خود را با ما به اشتراک بگذارید.

شما می توانید با سایر جاذبه های گردشگری خرم آباد در آسان گردش آشنا شوید.