مجموعه امیرچخماق یزد (معرفی و تاریخچه)

یکی از شاخص‌ترین جاذبه‌های تاریخی شهر یزد ، مجموعه امیرچخماق یا میرچخماق است.

معرفی:

قدمت مجموعه امیرچخماق یزد به قرن نهم و دوران تیموریان می‌رسد.
این مجموعه در وسط بافت قدیمی یزد واقع شده و در تمام طول سال گردشگران زیادی را از داخل و خارج از ایران به خود جذب می‌کند.
میدان امیر چخماق در دوران مختلف از میدان‌های اصلی شهر جهت تجمع مردم در مراسمات مختلف بوده است.
به همین دلیل به میدان حماسه‌های یزد معروف است.
هنوز هم این مجموعه برای مردم شهر اهمیت زیادی دارد.
میدان و مجموعه امیرچخماق به عنوان نماد تنها شهر ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.
تکیه امیرچخماق، مسجد امیرچخماق و آب انبار آن به ترتیب در سال های 1330، 1341 و 1385 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیدند.

تاریخچه:

در قرن هشتم هجری، یکی از حاکمان شهر یزد در دوران تیموریان، به نام امیر جلال‌الدین چقماق با همکاری همسرش فاطمه خاتون، مجموعه‌ای متشکل از میدان، کاروان‌سرا، حمام عمومی، تکیه، خانقاه، قنات‌خانه و چاه آب سرد را برای رونق بیشتر شهر یزد ساختند.
آنها در ابتدا مسجد جامع را ساختند و سپس در جلوی مسجد میدانگاهی بنا کردند و نام میدان را امیرچخماق گذاشتند که بعدها مسجد را هم به همین نام خواندند.
در ضلع شمالی صحن امیرچخماق مسجدی وجود دارد که مقبره فاطمه خاتون معروف به ستی فاطمه در آنجا قرار دارد.
در زمان شاه عباس صفوی، کمی تغییرات و بازسازی‌هایی در بنا انجام گردید.
از مهمترین این تغییرات می‌توان به ساخت چهارسوق بر روی کاروانسرا و تبدیل میدان و سردر بازار به حسینیه اشاره کرد.
البته حسینیه در زمان صفویه کاربری دیگری داشته است.
در زمان قاجاریه نیز مجموعه امیرچخماق یزد توسط حاجی حسین عطار مورد مرمت واقع گردید و بخشی هم به شبستان مسجد اضافه شد.
تا قبل از دوران پهلوی از این میدان و حسینیه به عنوان گورستان هم استفاده میشد اما در زمان پهلوی جلوی این کار گرفته شد.
براثر خیابان کشی‌هایی که بیشتر در زمان رضاشاه انجام شد قسمتی از میدان تخریب شد و میدان کوچکتری تعریف شد و مسجد امیرچخماق با میدان جلوی حسینیه در هم ادغام شدند.

معرفی آثار تاریخی مجموعه و معماری آنها:

مجوعه امیرچخماق یزد از چند بنای مختلف تشکیل شده است که هرکدام از آنها ویژگی‌های منحصر به فرد دارند.

1-مسجد امیرچخماق

قدیمی ترین بنای این مجموعه مسجد امیرچخماق است.
این مسجد به نام مسجد جامع نو یا مسجد دهوک هم شناخته می‌شود.
مسجد امیرچخماق در ضلع جنوبی میدان قرار دارد.
بعد از مسجد جامع یزد، این مسجد از لحاظ اهمیت و وسعت در درجه دوم قرار دارد.
در کریاس مسجد (ساختمان جلوی درب ورودی) کتیبه‌ای قرار دارد که متن وقف نامه‌ای در آن خطاطی شده است.
یک هشتی با پوشش آجری و سقف کاشیکاری شده در بالای درب ورودی کوچه قرار دارد.
گنبد مسجد کمی خمیده است و با کاشیکاری سبز-آبی پوشیده شده است و اطراف آن با کتیبه‌هایی با خط کوفی تزیین شده است.
این مسجد دارای دو شبستان زمستانی و تابستانی است.
بالای محراب شبستان تابستانی بادگیر زیبایی قرار دارد که مشرف به کوچه است.
نور شبستان زمستانی با انعکاس نور بر روی سنگ مرمر تامین می‌شود.
این مسجد مناره ندارد. گفته میشود علت این کار نشان دادن اتحاد شیعه و سنی است. زیرا مساجد شیعه دو مناره و مساجد سنی یک مناره دارند.

2-بازار حاجی قنبر

در قرن نهم هجری، نظام الدین‌حاجی قنبر بازاری را برای فروش صنایع دستی بنا کرد که بعدها با نام بازار حاجی‌قنبر معروف شد.
بر سر در بازار تکیه زیبایی به روش بنای تکیه‌های یزد ساخته شد که یکی از نمادهای شهر یزد است.
در دوران پهلوی و به دلیل ساخت خیابان شاه، این بازار به دو قسمت تقسیم شد. بازار ارسی دوزها، بازار پنجعلی و بازار محمدعلی خان در آن زمان تخریب شد.
اکنون نیمه شمالی بازار فعالیت بیشتری دارد و عمده‌ترین کالاهای بازار را شیرینی‌های یزدی، طلا، پارچه و فرش تشکیل می‌دهند.

3-تکیه امیر چخماق

این تکیه در ضلع شرقی میدان قرار گرفته است.
این تکیه محل جلوس شاه در مراسم سوگواری و تعزیه بوده. مرسوم بوده خانم‌ها در غرفه‌های تکیه می‌نشسته‌اند.
مناره‌های تکیه بالای غرفه‌های میدانی قرار دارند که زیبایی خاصی به آنها بخشیده‌اند.
در قدیم موذنان بر بالای این مناره‌ها اذان می‌گفته‌اند.
-یک درب ورودی بازار حاج قنبر و یک درب ورودی آب انبار از داخل این بنا است.
بخش میانی بنا که بالای ورودی بازار است ارتفاع و تزیینات کاشیکاری بیشتری دارد که نشان از این دارد که این مکان مخصوص بزرگان بوده است.
یک کتیبه در غرفه شاه نشین وجود دارد که حکایت از عمر بالای 130 سال این بنا دارد.
دو مناره بزرگ این تکیه در دوران قاجار ساخته شده است.

4-آب انبارها

3 عدد آب انبار در این مجموعه وجود دارد. یکی از این آب انبار‌ها ازبین رفته و فقط 2 عدد از آنها باقی مانده است.
تا حدود 40 سال پیش و قبل از انجام لوله‌کشی از این آب انبارها استفاده میشده.
آب انبار ستی فاطمه یا پنج بادگیر به دستور فاطمه خاتون بنا شده است. 5 بادگیر در بالای این آب انبار وجود دارند.
گنبد این آب انبار به شکلی تخم مرغی و پوشیده از آجر است.
در حال حاضر از این بنا به عنوان زورخانه استفاده می‌شود.
آب انبار تکیه یا حاجی‌قنبر در بین تکیه و بازار قرار گرفته است.
تمام این بنا در دل زمین قرار دارد و حتی تهویه هم در داخل زمین انجام می‌شده و فقط تیزی گنبد در سطح زمین نمایان است.
بادگیرهای بنا از سایر بادگیرهای یزد متفاوت است
این آب انبار با 49پلکان به محل برداشت آب می‌رسد.
اکنون در این فضا موزه کوچکی قرار دارد که وسایلی مربوط به آب و زندگی مردم را می‌توان در آنجا پیدا کرد.

5-نخل تاریخی

یکی از دیدنی‌های این مجموعه وجود یک نخل بزرگ (تابوت چوبی) در قسمت شرقی مجموعه است که برای مراسم سوگواری محرم استفاده میشده و به نام نخل حیدری‌ها شهرت دارد.
این نخل از حدود 450 سال قبل و در دوران صفوی در این مکان قرار داشته.
این نخل از مجموعه مشبکی از چوب‌های تراشیده شده با گره چینی و تیرهای بزرگ تشکیل شده و شمای کلی آن به شکل درخت سرو (نماد آزادگی) است.

سایر بخش‌های مجموعه امیرچخماق یزد عبارتند از: بقعه ستی فاطمه، مجموعه سهل بن علی، حمام و کاروانسرای بافتی ها، کاروانسرای شعبان، حوض و فواره‌های مقابل تکیه، مزار شهدای گمنام و مجسمه‌هایی که فرهنگ سقایی را به تصویر میکشند.

سایر اطلاعات:

آدرس: خیابان امام خمینی، میدان امیرچخماق
ساعات بازدید: در تمام روز می‌توانید از این مجموعه دیدن کنید. در شب نورپردازی‌های زیبا جلوه‌ای خاص به این مجموعه بخشبده است.

شما می توانید با سایر جاذبه های گردشگری یزد در آسان گردش آشنا شوید.

وبلاگ

مجموعه امیرچخماق یزد